សម្ដេច ហ៊ុន សែន កំពូលស្ថាបនិក និង បិតាសន្តិភាពរបស់កម្ពុជា វគ្គ១៧ « ពីគូបដិបក្ខក្លាយជាដៃគូសន្ទនាដើម្បីសន្តិភាព »
សៀវភៅ«សម្ដេច ហ៊ុន សែន កំពូលស្ថាបនិក និង បិតាសន្តិភាពរបស់កម្ពុជា»ជាស្នាដៃរបស់ ឯកឧត្តម ពៅ សុខ ទីប្រឹក្សាផ្ទាល់សម្តេចតេជោនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន និងជាសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាភិបាលសមាគមអ្នកនិពន្ធខ្មែរ។ ឯកឧត្តម ចងក្រងសៀវភៅនេះឡើង ដើម្បីលើកទឹកចិត្តឱ្យអ្នកនិពន្ធ ឬអ្នកដែលចូលចិត្តកិច្ចការស្រាវជ្រាវ និងចងក្រងសៀវភៅឱ្យចាប់អារម្មណ៍ ប្រមូលផ្តុំគ្នាដើម្បីចងក្រងប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់យើង ព្រោះតាំងពីច្រើនសម័យកាលមកហើយ សូម្បីតាំងពីដើមសតវត្សរ៍ទី១ នៃគ.ស. ការចងក្រងឯកសារ នៃប្រទេសយើង ភាគច្រើនគឺជាជនបរទេស ឯខ្មែរពុំសូវមាន។ ជនបរទេស មិនមែនទន់ខ្សោយនោះទេ ប៉ុន្តែគេជាជាតិសាសន៍ដទៃ ពេលគេសរសេរអំពីយើង អាចនឹងមានការលើសលស់ទៅរកទំនោរនៃជាតិសាសន៍របស់គេ។ ដូច្នេះប្រសិនបើជាតិសាសន៍យើងជាអ្នករៀបរៀងឡើង យ៉ាងហោចណាស់ ក៏អ្វីៗបានកើតចេញពីបេះដូង ពីមនសិការ និងឧត្តមគតិជាតិពិតប្រាកដរបស់ខ្លួនដែរ។ ខាងក្រោមនេះគឺជាខ្លឹមសារតាមជំពូកនីមួយៗដែលមានក្នុងសៀវភៅ«សម្ដេច ហ៊ុន សែន កំពូលស្ថាបនិក និង បិតាសន្តិភាពរបស់កម្ពុជា»។ សូមមិត្តអ្នកអាន តាមដានតាមវគ្គនីមួយៗដោយក្ដីរីករាយ។
វគ្គ១៧ « ពីគូបដិបក្ខក្លាយជាដៃគូសន្ទនាដើម្បីសន្តិភាព » ហួសពីការស្រមើស្រមៃនៃសង្គមមនុស្សជាតិ ដែលកូនកសិករនៅតំបន់ដាច់ស្រយាលក្នុងភូមិឃុំអត្តខាត់មួយ និងមិនដែលគិត ឬប៉ងប្រាថ្នាថានឹងធ្វើជាមន្រ្តីធំនោះ ក្រោយពីឆ្លងកាត់ព្យុះជីវិត និងសង្គមជាច្រើនឆ្នាំមក បែរជាក្លាយជាមនុស្សមានឥទ្ធិពលម្នាក់ទាំងនៅវ័យក្មេង។ នៅអំឡុងពេលនោះ ប្រសិនបើសមមិត្ត ហ៊ុន សែន ឬសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា មិនចង់បានសន្តិភាព មិនចាំបាច់ទៅជួបចរចាក៏បាន ព្រោះនៅលើផ្ទៃប្រទេសទាំងមូល គឺសាធារណរដ្ឋប្រជា-មានិតកម្ពុជា បានគ្រប់គ្រងប្រមាណ៨០ទៅ៩០% ទៅហើយ ចំណែកឯទាំងបីភាគីទៀត រួមមានចលនាលោក សឺន សាន ក្រុម ប៉ុល ពត ឬខ្មែរក្រហម និងចលនាសម្ដេច សីហនុ ឬ ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច គ្រប់គ្រងតែលើផ្ទៃដីប្រមាណមិនដល់២០ ឬ៣០%ផង។ ប៉ុន្តែដោយទឹកចិត្តស្រលាញ់សន្តិភាព ចង់បានសន្តិភាព និងការអភិវឌ្ឍប្រទេស ទើបជំរុញឱ្យភាគីសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា ពិសេសតួអង្គសម្តេច ហ៊ុន សែន ព្យាយាមស្វែងរកជួបគ្នាទាំងសម្ងាត់ក្តី និងទាំងចំហ ទោះបីពេលខ្លះត្រូវភាគី ត្រីភាគីក្រឡុក ឬរារាំងបង្កឱ្យមានភាពស្មុគស្មាញលើដំណើរការស្វែងរកសន្តិភាពនេះក្តី។ វត្តមានរបស់សមមិត្ត ហ៊ុន សែន ឬសម្តេចអគ្គមហាសេនាបតីតេជោ ហ៊ុន សែន នាយករដ្ឋមន្រ្តី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា នាអំឡុងនៃកិច្ចសន្ទនា ចរចារកសន្តិភាព ទំនងជាត្រូវធ្វើឱ្យព្រះករុណា ព្រះបាទសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ថ្នាំងថ្នាក់ ឬអាក់អន់ព្រះទ័យដែរ ព្រោះព្រះអង្គ គឺជាអតីតព្រះមហាក្សត្រ ដ៏មានឥទ្ធិពល និងល្បីល្បាញលើពិភពលោក ហើយនៅពេលនោះបែរជាមកជួបពិភាក្សា ឬសន្ទនាចរចារកសន្តិភាព ជាមួយអតីតក្មេងវត្តម្នាក់ដែលមិនទាន់បានបញ្ចប់មហាវិទ្យាល័យ ឬអាចមានន័យថា ព្រះអង្គជាអតីតបិតាឯករាជ្យជាតិ តែបែរជាមកអង្គុយចរចា ស្មើមុខ ស្មើមាត់ ស្មើភាព ជាមួយមនុស្សជំនាន់ក្រោយ ដែលគ្រាន់តែជាកូនទាហានរត់ចូលព្រៃម្នាក់របស់ព្រះអង្គ។ សម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ត្រូវគេថ្វាយបរមងារថា ស្តេចព្រះបិតាស្ថាបនាជាតិ និងជាអ្នកនយោបាយពិភពលោក តាំងតែពីសម្តេច ហ៊ុន សែន ទើបតែចាប់កំណើត។
ឯសម្តេច ហ៊ុន សែន គ្រាន់តែជានាយករដ្ឋមន្រ្តីវ័យក្មេង ដែលគេវិនិច្ឆ័យថា រៀនបានតិច និងគ្មានកិត្តិយសម្នាក់ប៉ុណ្ណោះ។ តែ ទោះជាយ៉ាងណា ជំនួបនោះធ្វើឱ្យលោក អ៊ីម៉ាហ្គាវ៉ា អតីតឯកអគ្គរដ្ឋទូតជប៉ុនប្រចាំកម្ពុជាវាយតម្លៃដោយកោតសរសើរយ៉ាងខ្លាំងថា ការចរចារវាងសម្តេចប្រមុខទាំងទ្វេ ជាមធ្យោបាយ និងជាគន្លឹះដ៏ល្អប្រសើរមួយក្នុងលោកដែលកម្ពុជាធ្វើបាន ហើយបរទេសដទៃគួរយកជាគំរូតាម ព្រោះ មេដឹកនាំកម្ពុជាជួបចរចាគ្នាថ្នាក់កំពូលតែម្តង។ លោកថា លោកបានចាប់អារម្មណ៍ និងតាមដាននូវកិច្ចចរចារហូតដល់ដាច់បាយដាច់ទឹក។ សម្តេចកិត្តិព្រឹទ្ធបណ្ឌិត ប៊ុនរ៉ានី ហ៊ុន សែន ក៏មានប្រសាសន៍ដូចនេះដែរថា ក្នុងជំនួបចរចានៅប៉ារីស ដែលសម្តេចកិត្តិព្រឹទ្ធបណ្ឌិត បានអមដំណើរសម្តេចដែរនោះ ពេលខ្លះកិច្ចប្រជុំ ឬចរចា ហួសពីម៉ោង១២ថ្ងៃត្រង់ទៅទៀត ។ក្នុងដំណើរនៃកិច្ចចរចានោះ តាមការឱ្យដឹងពីមន្រ្តីមួយចំនួនបង្ហើបថា ដោយដំណាក់កាលនោះ សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជានៅក្រីក្រ ប្រទេសកំពុងស្ថិតក្នុងភ្លើងសង្រ្គាមនៅឡើយ ដូច្នេះ ការធ្វើដំណើរទៅចរចា ទាំងរដ្ឋមន្រ្តី និងនាយករដ្ឋមន្រ្តី បានដាក់អង្ករ ត្រីងៀត តាមយន្តហោះទៅដាំបាយហូប ហើយដោយសារប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយមិនទាន់ទូលំទូលាយ កិច្ចសន្ទនា ឬដំណើរការនយោបាយរបស់ប្រទេស មិនត្រូវបានដឹងទូលំទូលាយទេ។ អំឡុងឆ្នាំ១៩៧៩ ដល់១៩៩០ នៅតាមជនបទ ពុំទាន់មានវិទ្យុ ទូរទស្សន៍តាមផ្ទះច្រើននៅឡើយ។ ក្នុងភូមិ ឬឃុំនីមួយៗច្រើនបំផុតពី៥ទៅ១០ផ្ទះប៉ុណ្ណោះ ដែលមានវិទ្យុស្តាប់ និងមានទូរទស្សន៍សខ្មៅមួយគ្រឿងសម្រាប់ទស្សនា។ គេអាចទទួល ឬដឹងព័ត៌មាននេះ រយៈពេលបីថ្ងៃ ឬមួយអាទិត្យក្រោយមកតាមរយៈការផ្សាយរបស់វិទ្យុ ឬទូរទស្សន៍ជាតិកម្ពុជា។
ត្រឡប់និយាយពីអតីតកាលវិញ សម្តេច ហ៊ុន សែន បានរត់គេចខ្លួនចូលព្រៃម៉ាគី នៅថ្ងៃ ទី៤ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧០ ដើម្បីដង្ហែតាមសម្ដេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ក្នុងការតស៊ូរំដោះជាតិ និង ដណ្តើមអំណាចពីលោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់ មកថ្វាយព្រះអង្គវិញ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គត្រូវលោកលន់ នល់ ព្រះអង្គម្ចាស់ស៊ីសុវត្ថិសិរិមតៈ និងបក្សពួកមួយចំនួនទៀត ដោយមានអាម៉េរិកគាំទ្រពីក្រោយខ្នងផង ធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ព្រះអង្គពីរាជបល័្លង្ក កាលពីថ្ងៃទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០។សម្តេច ហ៊ុន សែន បានដង្ហែតាមព្រះអង្គតាំងពីដើមទីរហូតចុងក្រោយ ខណៈគោលនយោបាយ ប៉ុល ពត ដើរបញ្ច្រាសគោលការណ៍រួមស្តីពីការរំដោះជាតិ សម្តេចក៏រត់ទៅវៀតណាម។ ទោះបីជាប្រទេសមិនទាន់រំដោះ ប៉ុន្តែត្រឹមតែរត់ចេញពីប្រទេសទៅកាន់វៀតណាម ក៏ស្មើនឹងមានន័យថា សម្តេច ហ៊ុន សែន បានដើរ បញ្រ្ចាសពីសម្ដេច សីហនុដែរ ពិសេសក្រោយពេលសម្តេច និងចលនារបស់សម្តេចរំដោះបានមាតុភូមិទាំងមូល នៅថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩។ នោះការដើរបញ្ច្រាសទិសគ្នា ក៏កាន់តែបង្ហាញច្បាស់ ដោយសារតែព្រះអង្គទ្រង់នៅតែឈ្វេងយល់ថា ការដែលវៀតណាមចូលមកកាន់កម្ពុជា គឺជារឿងខុសច្បាប់អន្តរជាតិ ហើយអ្នកដែលទៅអំពាវនាវឱ្យវៀតណាមចូលមកជួយក៏កាន់តែខុសផងដែរ។ ការថ្នាំងថ្នាក់ខាងផ្លូវចិត្តកើតឡើងអស់រយៈពេលជាង១០ឆ្នាំ (១៩៧៩ ដល់១៩៩១) ទម្រាំមានកិច្ចព្រមព្រៀងប៉ារីស។ ទំព័រមុនយើងបានដឹងរួចមកហើយអំពីទំនាស់ពាក្យសម្តីផ្នែកទស្សននយោបាយរវាងសម្តេចតេជោនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន និងសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ។ ប៉ុន្តែនៅទីនេះ យើងនឹងឃើញការសន្ទនា ដ៏ប៉ិនប្រសប់ និងទាក់ទាញរបស់សម្តេច ហ៊ុន សែន វិញម្តង។ទោះបីជាសម្តេច មានអាយុក្មេងជាង ឬទទួលការបណ្តុះបណ្តាលតិចជាងសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ពិសេសមានឋានៈជារាស្រ្តក្តី ប៉ុន្តែភាពរវៀសរវៃ និងការឆ្លើយតបទាំងការពន្យល់ និងការស្តាប់ គេអាចវាយតម្លៃថាសម្តេច ហ៊ុន សែន ជាអច្ឆរិយបុគ្គលមួយរូប។ ព្រោះរាល់ពាក្យសន្ទនារបស់សម្តេច ទោះបីបែកខ្ញែកពីប្រធានបទមួយទៅប្រធានបទមួយ និងវែងអន្លាយទៅឆ្ងាយយ៉ាងណាក្តី ប៉ុន្តែ សម្តេចមិនភ្លេចសោះឡើយ អំពីប្រធានបទទីមួយដែលសម្តេចបានលើកឡើង។ អាចមកពីកត្តានេះហើយ ទើបគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ក៏ដូចជារដ្ឋាភិបាលនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជាចាត់តាំងឱ្យសម្តេចដើរតួជាតួអង្គដ៏សំខាន់ក្នុងការចរចាស្វែងរកដំណោះស្រាយនយោបាយនិងសន្តិភាពរបស់កម្ពុជា។ ខាងក្រោមនេះ ជាចំណុចខ្លះដែលសម្តេច ហ៊ុន សែន សន្ទនាជាមួយសម្តេច ព្រះនរោត្តម សីហនុ ដែលគេស្គាល់ថា ជាអតីតព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជាដ៏មានប្រិយភាព និងជាអ្នកនយោបាយដ៏មានឥទ្ធិពល។
នៅទីនេះយើងអាចសាកល្បងសិក្សាឈ្វេងយល់ពីចំណុចខ្លះ នៃការចរចា ឬកិច្ចសន្ទនា រវាងគ្រូនិងសិស្ស ឬរវាងឪពុក និងកូន លើសមរភូមិនៃព្យុះនយោបាយដ៏មហាសែនធំធេងនិងគ្រោះថ្នាក់។ នៅក្នុងជំនួបចរចាលើកដំបូង នៅក្រុង ហ្វែរអង់តាដឺន័រ រយៈពេលបីថ្ងៃ គឺពីថ្ងៃទី២ ដល់ ថ្ងៃទី៤ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៨៧។
ជំនួបលើកដំបូងនោះ សម្តេច ហ៊ុន សែន ទូលសម្តេចព្រះនរោត្តមសីហនុ ថា៖ -ទូលបង្គំរីករាយណាស់ ដោយបានមកជួបជាមួយសម្តេចនៅពេលនេះ ដែលចាត់ទុកថា ជាការជួបមានលក្ខណ:ជាប្រវត្តិសាស្រ្ត ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាខ្មែរក្នុងក្របខ័ណ្ឌខ្មែរ និងខ្មែរនិយាយគ្នា ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហារបស់ខ្លួន ហើយពេលនេះមិនមែនជាការ ប៉ុនប៉ងលើកទី១ របស់ទូលបង្គំទេ ហើយការប៉ុនប៉ងនេះ គឺទទួលបានជោគជ័យ ដោយបានជួបគ្នាហើយនិយាយនូវអ្វីដែលខាងទូលបង្គំចង់និយាយ ហើយសម្តេចក៏ចង់មានបន្ទូល។ ដូច្នេះ ទូលបង្គំជាខ្ញុំយល់ថា ការជួបគ្នានាពេលនេះ ជាការជួបលើកទី១ តែមិនមែនជាការជួបលើកចុងក្រោយទេ។ យើងជួបគ្នារហូតដល់យើងរួមគ្នា នៅជាមួយគ្នាជារៀងរហូត ដែលហៅថាកម្ពុជាមួយ។ ទូលបង្គំ គឺមានការទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ណាស់ចំពោះជោគវាសនានៃប្រទេសជាតិរបស់យើង។ -យើងទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ណាស់ ចំពោះប្រវត្តិសាស្រ្ត ហើយនឹងជោគវាសនាប្រទេសជាតិយើង (សម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ បន្ទរ)។ -ទូលបង្គំយល់ថា ប្រសិនបើការជួបនេះក្លាយជាមិនបានការវិញនោះ គឺហាក់ដូចជាប្រវត្តិសាស្រ្ត ជីកកប់នូវអ្វីដែលយើងទទួលខុសត្រូវ (សម្តេច ហ៊ុន សែន បន្ថែម) ដូច្នេះនៅក្នុងពេលនេះ ទូលបង្គំចង់សម្តែងនូវមតិមួយចំនួនរបស់ទូលបង្គំ ហើយទាក់ទងទៅនឹងការវិភាគខ្លះនៃសភាពការណ៍មុននឹងឈានដល់បញ្ហាដែលត្រូវរួមគ្នាដោះស្រាយ។ មុននឹងចូលទៅដល់បញ្ហាដែលយើងត្រូវលើកយកមកដោះស្រាយ គឺដំបូងបំផុត ចាំបាច់ត្រូវកំណត់ឱ្យច្បាស់ថា តើហេតុផលអ្វីបានជានាំដល់សភាពការណ៍យ៉ាងនេះ? ទូលបង្គំ ចង់និយាយយ៉ាងនេះ គឺដើម្បីឱ្យឃើញពីធាតុពិតនៃបញ្ហា រួចហើយទើបបានយើងរួមគ្នាដោះស្រាយបញ្ហានេះដោយសមហេតុផល ស្របទៅនឹងផលប្រយោជន៍ជាតិ និងប្រជាជនកម្ពុជា។ ទូលបង្គំបានសិក្សាស្រាវជ្រាវ នូវសៀវភៅដែលសម្តេចបានសរសេរ ហើយបោះពុម្ពផ្សាយ។ទូលបង្គំយល់ថា នោះគឺជាការយល់ដឹងយ៉ាងច្បាស់មួយ អំពីការវិវឌ្ឍនៃសភាពការណ៍។ អ៊ីចឹងចោទឡើងថា ហេតុអ្វីបានជាដល់សភាពការណ៍យ៉ាងនេះ ហើយដែលត្រូវតែរួមគ្នាដោះស្រាយបញ្ហានេះ។ ទូលបង្គំគ្រាន់តែលើកឡើងនូវចំណុច២ ដើម្បីកំណត់ថា សម្តេចក្តី ប្រជាជនកម្ពុជាក្តី ខាងទូលបង្គំក្តី គឺមិនមែនជាអ្នកបង្កឡើងនូវបញ្ហាទេ ប៉ុន្តែយើងសុទ្ធតែជាអ្នករងគ្រោះ ហើយចំណុចរងគ្រោះទី១ គឺនរណាជាអ្នកបង្កើតឡើង។ រដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្តេច ការចូលឈ្លានពានរបស់បរទេស គឺជាមូលហេតុដ៏សំខាន់មួយដែលនាំមកឱ្យកម្ពុជាធ្លាក់ក្នុងភ្លើងសង្រ្គាម។ នៅក្នុង១៦ឆ្នាំ ដែលសម្តេចដឹកនាំប្រទេស យើងបានធ្វើការងារច្រើនណាស់ ហើយមានសន្តិភាព។ យើងមានឯករាជភាព មានអព្យាក្រឹត ហើយយើងមានសេរីភាពក្នុងការប្រកបមុខរបរចិញ្ចឹមជីវិត។
ទូលបង្គំបានរស់នៅក្នុងរបបដែលសម្តេចដឹកនាំរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧០។ អ៊ីចឹង គឺទូលបង្គំបានស្គាល់ នូវអ្វីដែលហៅថាសន្តិភាពនៅក្នុងជីវិតប្រជាជនកម្ពុជាគ្រប់រូប។ ប៉ុន្តែយើងត្រូវបង្ខំចិត្តធ្វើសង្រ្គាម ព្រោះថាក្រោយពីរដ្ឋប្រហារ សម្តេចគឺជាជនរងគ្រោះទី១ ព្រោះថាគោលដៅនៃរដ្ឋប្រហារ គឺទម្លាក់សម្តេចមុនគេ តែបន្ទាប់មកប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់ ត្រូវគេបង្ខំឱ្យចូលក្នុងសង្រ្គាមវិនាសកម្ម។ នេះជាចំណុចដែលយើងគួរកំណត់ថាជាដើមភ្លើងមួយ ដែលនាំឱ្យយើងមានសភាពការណ៍យ៉ាងនេះ។ បើសិនជាយើងមានសន្តិភាពតាំងពីពេលនោះ រហូតដល់ពេលនេះ ១៧ឆ្នាំទៀត គឺប្រទេសយើងលូតលាស់ខ្លាំងណាស់។ -អូហ៍ លូតលាស់សម្បើមណាស់ចាស (សម្តេច សីហនុ បន្ថែម) -មូលដ្ឋានសេដ្ឋកិច្ច មូលដ្ឋានសម្ភារៈបច្ចេកទេស ហើយបញ្ញាញាណ អ្នកចេះដឹងរបស់យើង បញ្ញវន្តរបស់យើងកាន់តែរីកចម្រើន (សម្តេច ហ៊ុន សែនបន្ត )អ៊ីចឹងប្រទេសយើង គឺជាប្រទេសដែលអាចនិយាយបានថា មានការវិវឌ្ឍខ្លាំងណាស់។
ដូច្នេះក្នុងចន្លោះពីឆ្នាំ១៩៧០ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៥ យើងអាចនិយាយបានថា គឺជាសង្រ្គាមដែលគេបង្ខំឱ្យយើងត្រូវតែធ្វើ ព្រោះយើងអត់មានការជ្រើសរើសណាមួយក្រៅពីរបៀបនេះទេ ដើម្បីការរស់រានមានជីវិតរបស់ជាតិ ដើម្បីឯករាជ្យរបស់ជាតិ។ ទូលបង្គំសូមទូលថ្វាយសម្តេចថា ពេលដែលយើងឮសេចក្តីអំពាវនាវរបស់សម្តេច ពីទីក្រុងប៉េកាំង ពេលនោះ គឺសម្តេចបានប្រើពាក្យថា ព្រៃម៉ាគី។ យុវជនរាប់ម៉ឺននាក់ក្នុងនោះមានទូលបង្គំដែរ គឺយើងបានបោះបង់នូវអ្វីដែលជាការសប្បាយ បោះបង់សាលារៀន បោះបង់ចោលមនោសញ្ចេតនាជាមួយគ្រួសារ ដើម្បីរត់ចូលព្រៃតស៊ូ ហើយពេលនោះមានសម្តេចជាអ្នកដឹកនាំ។ យើងបានតស៊ូរហូតមកដល់យើងសម្រេចបានជ័យជម្នះ ថ្ងៃ១៧មេសា ១៩៧៥។ -យើងឈ្នះ យើងឈ្នះ ចាស (សម្តេចនរោត្តម សីហនុ បន្ទរ) -នេះជាមូលហេតុទី១ (សម្តេច ហ៊ុន សែន បញ្ជាក់) ហើយមូលហេតុទី២ ដែលតភ្ជាប់នឹងសភាពការណ៍បច្ចុប្បន្ន គឺរបបប្រល័យពូជសាសន៍របស់ ប៉ុល ពត ដែលហៅថា កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ហើយដែលនៅលើសាកលលោក គឺមិនដែលធ្លាប់មានរបបណាឃោរឃៅ ព្រៃផ្សៃដូច្នេះទេ ទោះបីពួកហ៊ីត្លែរ ក៏មិនឃោរឃៅដូចពួក ប៉ុល ពត ដែរ។
ប្រជាជនកម្ពុជា បានធ្វើពលីកម្មច្រើនណាស់ដើម្បីនាំមកនូវជ័យជម្នះលើចក្រពត្តិអាម៉េរិក ប៉ុន្តែទីចុងបំផុតយើងអត់បានទទួលផលអ្វីទេ។ មិនត្រឹមតែមិនបានទទួលផលទេ សូម្បីត្រឹមសិទ្ធិដើម្បីរស់ក៏យើងគ្មានដែរ។ ដូច្នេះជាទូទៅ ជីវិតប្រជាជនកម្ពុជា អាចនិយាយបានថា គ្រួសារតិចណាស់ដែលគ្មានកូនឬចៅដែលត្រូវសម្លាប់។ សូម្បីតែសម្តេចដែលជាអ្នកត្រូវប្រជាជនគោរពគេស្គាល់សម្តេចគ្រប់ៗគ្នាក៏ ប៉ុល ពត ហ៊ានសម្លាប់កូន និងសម្លាប់ចៅរបស់សម្តេច។ ដោយសារអំពើឃោរឃៅការកាប់សម្លាប់ និងវិនាសកម្មដែលធ្លាក់លើប្រជាជនកម្ពុជា តើយើងសុខចិត្តទ្រាំឱ្យ ប៉ុល ពត បន្តសម្លាប់រហូតផុតពូជ ឬត្រូវធ្វើការតស៊ូ? នេះជាបញ្ហាដែលត្រូវរកចម្លើយ។ …អ៊ីចឹង ទូលបង្គំមិននិយាយច្រើនទេពីនយោបាយរបស់ ប៉ុល ពត ប៉ុន្តែអ្វីដែលទូលបង្គំចង់សង្កត់ធ្ងន់នោះ គឺវិនាសកម្មដែលកើតមានចំពោះប្រជា-ជនកម្ពុជា ដែលដាក់ចម្លើយថា តើយើងត្រូវរស់ ឬត្រូវសុខចិត្តស្លាប់? ត្រូវរស់ឬក៏ត្រូវស្លាប់? ចម្លើយមានតែប៉ុណ្ណឹងទេ។ ដូច្នេះបញ្ហានេះចម្លើយធំបំផុតដែលគេអាចទទួលយកពីមនុស្សគ្រប់រូប ដែលជាជនរងគ្រោះបានគឺការធ្វើការតស៊ូ។ គឺមិនអាចស្លាប់ដោយអយុត្តិធម៌ ក្រោមអំពើព្រៃផ្សៃបានទេ។ ប៉ុន្តែក្នុងពេលតស៊ូ គឺមានការលំបាកខ្លាំង ហើយពេលនោះ សភាពការណ៍កម្ពុជាក្នុងរបប ប៉ុល ពត ជាជំងឺដែលត្រូវសង្រ្គោះបន្ទាន់មួយ ព្រោះគ្រាន់តែជាង៣ឆ្នាំ គឺការកាប់សម្លាប់អស់រាប់លាននាក់។ ដូច្នេះទ្រឹស្តីជីកស្មៅជីកទាំងឫសរបស់ ប៉ុល ពត គឺបានអនុវត្តនៅឆ្នាំ១៩៧៧ ដល់១៩៧៨ គឺអនុវត្តន៍ខ្លាំងណាស់។ ទ្រឹស្តីនេះត្រូវប្រើប្រាស់ទូទាំងភូមិ មានន័យថាបើគេសម្លាប់ឪពុកឬម្តាយ គឺត្រូវសម្លាប់ទាំងកូន មានន័យថា បើសម្លាប់១នាក់ត្រូវជាប់ទាក់ទងដល់៤ឬ៥នាក់ផ្សេងទៀត ហើយបើសម្លាប់៤ ឬ៥នាក់ នឹងទាក់ទងដល់១០ឬ២០នាក់។ដូច្នេះបញ្ហាចោទឡើងនៅពេលនោះ តើត្រូវបន្តនៅជាមួយ ប៉ុល ពត ឬត្រូវតែដោះស្រាយជាបន្ទាន់? ទូលបង្គំសូមទូលថ្វាយថា កម្លាំងតស៊ូមិនមែនទើបតែកើតមានត្រឹមតែក្នុងខែធ្នូឆ្នាំ១៩៧៨នោះទេ។ កម្លាំងតស៊ូ គឺមានតាំងពីមុនៗមកម្ល៉េះ ដើម្បីប្រឆាំងប៉ុល ពតតាំងពីមុនរំដោះ ដែល ប៉ុល ពត អនុវត្តន៍អំពើឃោរឃៅនៅតំបន់រំដោះ ហើយចាប់ពីឆ្នាំ១៩៧៥ ការតស៊ូប្រឆាំងកាន់តែមានច្រើនកន្លែងឡើង គ្រាន់តែមិនទាន់បង្កើតឡើងបានជាអង្គការចាត់តាំងឯកភាពមួយ។ ទូលបង្គំមិនមែនទើបតែចេញប្រឆាំង ប៉ុល ពត នៅឆ្នាំ១៩៧៨ ឬ១៩៧៩ ទេ គឺទូលបង្គំចេញដឹកនាំកម្លាំងតស៊ូប្រឆាំង ប៉ុល ពត តាំងពីឆ្នាំ១៩៧៧។ ការតស៊ូមានរយៈពេលខុសៗ គ្នា។ ខាងកោះកុង ចាប់ផ្តើមតស៊ូតាំងពីឆ្នាំ១៩៧៣ និងដើមឆ្នាំ១៩៧៤ ឯខាងភូមិភាគឦសាន នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ និងកម្លាំងមួយចំនួនទៀតក្នុងរង្វង់១៩៧៥ និង១៩៧៦ ឬ១៩៧៧។ កម្លាំងចេះតែកើនឡើង ដូច្នេះមិនមែនមានន័យថាកម្លាំងខាងទូលបង្គំទើបតែបង្កើតឡើងថ្មីៗនេះទេ។ ខាងទូលបង្គំបានលើកជាបញ្ហាចោទថា តើត្រូវការតស៊ូអូសបន្លាយ ឬត្រូវការដោះស្រាយជាបន្ទាន់ ប៉ុន្តែបញ្ហាចោទឡើង តើត្រូវរំដោះដូច សម្តេច? យើងមានកម្លាំងនៅខាងក្នុង ប៉ុន្តែកម្លាំងយើងមិនគ្រប់គ្រាន់ទេ ព្រោះកម្លាំង ប៉ុល ពត មាន២៣កងពលធំ។ កម្លាំងមានរហូតដល់១៨០ពាន់ នាក់។ ដូច្នេះ បើប្រើប្រាស់កម្លាំងផ្ទាល់ខ្លួន តើអាចដោះស្រាយបានទេ? តើផ្តួល ប៉ុល ពត បានទេ? ហើយបើរបប ប៉ុល ពត ទាញបន្លាយ តើប្រជាជនអស់(ស្លាប់អស់)ទេ? គឺយើងចាត់ទុកថាអស់ ហើយបើយើងទុកពេល៥ឬ១០ឆ្នាំទៀតចាំរំដោះ ក៏គ្មានន័យអ្វីដែរ ព្រោះប្រជាជនបានស្លាប់អស់ យើងរំដោះបានតែដី។ ដូច្នេះចម្លើយគឺត្រូវតែតស៊ូដើម្បីផ្តួល ប៉ុល ពត។ ពេលនោះទូលបង្គំដឹងច្បាស់អំពីការឃុំឃាំងសម្តេច។ គេបានឃោសនាទៅខាងក្រៅ។ ដូច្នេះក្នុងពេលតស៊ូនោះ ទូលបង្គំ និងអ្នកដឹកនាំមួយចំនួនទៀតបានរៀបចំកម្លាំងពិសេសមួយ ដើម្បីរំដោះសម្តេច។
អម្បាញ់មិញទូលបង្គំគ្រាន់តែវិភាគថា តើសុខចិត្តស្លាប់ ឬត្រូវធ្វើការតស៊ូ? ដូច្នេះទីបំផុតគឺត្រូវតស៊ូដើម្បីរស់រានមានជីវិត ដើម្បីយុត្តិធម៌ ដើម្បីសេរីភាព ដើម្បីឯករាជ្យ និងសន្តិភាពរបស់ប្រទេសជាតិ។ មានការលំបាកខ្លាំងនៅខាងទូលបង្គំ គឺនៅត្រង់ថា មួយចង់រំដោះឆាប់ ប៉ុន្តែមួយទៀត គឺខ្វះកម្លាំង។ ត្រង់ចំណុចនេះហើយដែលទូលបង្គំប្រើពាក្យថា ចុងខ្សែពីរនៃចំណងមួយ ហើយចុងខ្សែទាំងពីរនេះគេចាត់ទុកថាជាបញ្ហានៃទំនាស់មួយ ចុងខ្សែម្ខាង គឺត្រូវរំដោះឱ្យបាន ឆាប់។
ប៉ុន្តែចុងខ្សែម្ខាងទៀត គឺខ្វះកម្លាំងដែលត្រូវការពឹងពាក់កម្លាំងមិត្តភក្តិ សំខាន់បំផុតគឺវៀតណាម ដែលអាចជួយកម្ពុជាឱ្យរួចផុតពីការកាប់សម្លាប់បាន។ ដូច្នេះច្រកចេញតែមួយ គឺប្រើប្រាស់កម្លាំងផ្ទាល់ខ្លួនដែលក្រោកឡើងតស៊ូប្រឆាំង ប៉ុល ពត នៅគ្រប់កន្លែង ហើយបង្កើតបានទៅជារណសិរ្ស បានជាអង្គការចាត់តាំងមួយ ប៉ុន្តែជាមួយគ្នានេះដែរ ក៏ត្រូវពឹងកម្លាំងវៀតណាមដើម្បីឱ្យគេជួយ។ នៅពេលទូលបង្គំផ្តួលរំលំ ប៉ុល ពត បាន គឺកម្លាំងទូលបង្គំមានជាង៣កងពលតូច ហើយទូលបង្គំនៅជាមេបញ្ជាការផ្នែកខាងកើតទន្លេមេគង្គ។ បើប្រើកម្លាំងប៉ុណ្ណឹង គ្រាន់តែរំដោះបានរតនគិរី មណ្ឌលគិរី ស្ទឹងត្រែង ការពារតំបន់តែប៉ុណ្ណឹងទេ ហើយនៅតំបន់ដទៃទៀត ប៉ុល ពត នៅបន្តកាប់សម្លាប់ដដែល។ ដូច្នេះមានតែវិធីម្យ៉ាង គឺបញ្ចប់ឱ្យបានឆាប់នូវរបបប៉ុល ពត តាមរយៈការគួបផ្សំកម្លាំងហើយកម្លាំងសំខាន់ គឺកម្លាំងប្រជាជនកម្ពុជា ហើយដែលនាំដល់ការជួយឧបត្ថម្ភពីវៀត-ណាម។ រឿងវៀតណាម ជួយ កម្ពុជានេះ មិនមែនជារឿងថ្មីទេ សូម្បីចន្លោះពីឆ្នាំ១៩៧០ដល់១៩៧៥ ការតស៊ូក្រោមការដឹកនាំរបស់សម្តេច ក៏មានការគាំទ្រពីវៀតណាមដែរ។ -ខ្ញុំមាននិយាយអ៊ីចឹងដែរ (សម្តេច សីហនុ បញ្ជាក់) ខ្ញុំមានសរសេរអ៊ីចឹងដែរ គឺយើងជួយគ្នាទៅវិញទៅមក។ -ទូលបង្គំសូមទូលសម្តេចថា ទូលបង្គំមានការជូរចត់ណាស់ (សម្តេច ហ៊ុន សែន លើកឡើងដោយការតូចចិត្ត) ដោយម្យ៉ាងខ្លួនជាអ្នករងគ្រោះ ហើយត្រូវរំដោះប្រទេស និងប្រជាជនឱ្យរួចផុតពីការកាប់សម្លាប់ ប៉ុន្តែទូលបង្គំត្រឹមតែទទួលបាននូវការដែលគេចោទថា ជាអាយ៉ងរបស់វៀតណាម (សម្តេចនរោត្តម សីហនុ សើច) ហើយថា វៀតណាមលើកបន្តុបឡើង។ តែទូលបង្គំយល់ថាឱ្យគេជេរចុះ សុខចិត្តឱ្យប្រជាជនរស់ ហើយរឿងឯករាជ្យ ឬមិនឯករាជ្យ ពួកទូលបង្គំឯករាជ្យ១០០%។ ឮសម្តេចមានបន្ទូលថាឯករាជ្យ១០០% ទូលបង្គំយល់ព្រម។ -ចាស សូមអរគុណ ចំណុចនេះសំខាន់ណាស់ (សម្តេច សីហនុ បញ្ជាក់)។
